Η Παλαιά Φώκαια, ένας σύγχρονος παραθαλάσσιος τόπος δίπλα στην Ανάβυσσο,  δεν είναι απλά ένας προσφυγικός οικισμός που δημιουργήθηκε μετά το 1922 και μετεξελίχθηκε σε Κοινότητα. Είναι ο καταληκτικός σταθμός ενός λαού που ξεκινώντας από την ηπειρωτική Ελλάδα πριν από 3.000 χρόνια έφτασε στις ακτές της Μικράς Ασίας και ίδρυσε μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Ιωνίας. Που κατάφερε, διασχίζοντας τη Μεσόγειο, να φτάσει μέχρι την Κορσική, τη Ν. Γαλλία και την Ιβηρική ιδρύοντας σπουδαίες αποικίες.

Οι Φωκαείς έγραψαν λαμπρή ιστορία ως θαλασσοπόροι και έμποροι, ακολούθησαν κι αυτοί τη μοίρα του Μικρασιατικού ελληνισμού, όταν ξεριζώθηκαν από την πατρίδα τους, αρχικά το 1914 και στη συνέχεια το 1922,  διασκορπιζόμενοι σ΄ όλη την Ελλάδα, με ένα μεγάλο κομμάτι των Φωκιανών προσφύγων να εγκαθίσταται στην περιοχή. Ο ξεριζωμός των Φωκιανών και η εγκατάστασή τους στη νέα τους πατρίδα έγινε αφορμή για να γραφτεί ένα απο τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του περασμένου αιώνα, η “Γαλήνη” του Ηλία Βενέζη που εκδόθηκε το 1939. Οι οικογένειες των Φωκιανών μαζί με τους γηγενείς Σαρακατσάνους έφτιαξαν τη νέα τους πατρίδα. Στην εξέλιξη των εποχών κι άλλοι άνθρωποι βρέθηκαν στην Παλαιά Φώκαια, απέκτησαν γη και έχτισαν σπίτια. Αγάπησαν τον τόπο συμβάλοντας και αυτοί με τη σειρά τους στην ανάπτυξη της περιοχής.

Έτσι δημιουργήθηκαν οικισμοί όπως το Θυμάρι, το Καταφύγι, η ΑΤΕ και ο Όρμος της Καταφυγής. Το εντυπωσιακά δαντελωτό παραλιακό μέτωπο της Φώκαιας, η πρώτη θέαση του ναού του Ποσειδώνα σε κείνη τη μαγευτική στροφή, η ενδοχώρα της ενότητας γύρω από το Πυργάκι, που μπορεί να συγκριθεί με τα υπέροχα σκωτσέζικα highlands, το υπέροχο πεζοπορικό μονοπάτι απ’ την παραλία μέχρι τον προφήτη Ηλία στον Δρυμό του Σουνίου, το γραφικό λιμανάκι με το θεατράκι και την περατζάδα του, το φρέσκο ψάρι στις ψαροταβέρνες στην ακροθαλασσιά, είναι τα ιδιαίτερα αξιοθέατα και σημεία εμπειρίας για κάθε σύγχρονο επισκέπτη της Π. Φώκαιας. Σήμερα, ο συνολικός πληθυσμός της ενότητας της Παλαιάς Φώκαιας ανέρχεται σε 3.400 κατοίκους.