Ο Άγιος Παντελεήμων βρίσκεται στη συμβολή των Λεωφόρων Καλυβίων - Αναβύσσου και Κερατέας - Αναβύσσου, πριν φτάσουμε στην Ανάβυσσο.

Ο ναός, μικρός και ελκυστικός, με ένα όμορφα διαμορφωμένο περίγυρο, είναι ένα στολίδι δίπλα στους ασφαλτοστρωμένους δρόμους, που κοσμεί το ωραίο και απλόχωρο φυσικό τοπίο, προσελκύοντας καθημερινά πολλούς περαστικούς για ένα σύντομο προσκύνημα.

Η μεταλλική πινακίδα δεξιά της εισόδου μας πληροφορεί : «Καμαροσκέπαστη μονόχωρος βασιλική με δικλινή στέγη, μοναδικό σημάδι του παλιού “μετοχιού” της Αναβύσσου, όπου άλλοτε υπήρχε μοναστικός οικισμός που χρονολογείται το 17ο αιώνα». Επρόκειτο για τα κτίσματα του παλιού μετοχιού της μονής Καισαριανής. Ακόμα ο χώρος αυτός είχε έντονη ζωή στην αρχαιότητα, αφού σίγουρα ήταν ένας από τους οικισμούς του αρχαίου Αττικού Δήμου του Ανάφλυστου, όπως συμπεραίνεται από τις σημαντικότατες αρχαιότητες (Κούρος Αριστόδικος, Γεωμετρικό νεκροταφείο, εκτεταμένα αρχαία ερείπια, κ.α.), που βρέθηκαν σε ακτίνα λίγων δεκάδων μέτρων νοτίως της εκκλησίας.

Ο ναός είναι ανοικτός στους προσκυνητές και ανήκει στην ενορία των Αγίων Θεοδώρων Αναβύσσου. Πανηγυρίζει την ημέρα της εορτής του Αγίου στις 27 Ιουλίου, με πανηγυρικό εσπερινό και θεία Λειτουργία.
__________________

Περιγραφή του Ναού

Όπως αναφέραμε, ο Άγιος Παντελεήμων είναι μια μονόκλιτη βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων, θολωτή εσωτερικά, ενώ εξωτερικά είναι δικλινής με ελαφρά καμπύλωση και μεγάλη σχετικά κλίση. Στεγάζεται με λεπτές σχιστόπλακες. Ανατολικά, ο ναός καταλήγει σε ελαφρά έκκεντρη ημικυκλική αβαθή αψίδα που φέρει κάπως ακανόνιστο παράθυρο, ενώ άλλο ένα μικρό στενόμακρο φωτιστικό άνοιγμα υπάρχει ψηλά πάνω από την κόγχη. Οι διαστάσεις του ναού είναι : 4.95x 7.65 μ. χωρίς την αψίδα.

Τα στοιχεία της πρόσοψης διαμορφώνουν ένα κάπως ενδιαφέρον σύνολο, με την τοξωτή θύρα, το τοξωτό υπέρθυρο προσκυνητάρι, τα δύο συμμετρικά κογχάρια εκατέρωθεν της θύρας με την οξυκόρυφο καμπύλη, το δίλοβο παράθυρο πιο πάνω (που έχει καλυφθεί σήμερα με ένα δικτύωμα) και την ελαφρά παραβολοειδή γραμμή της στέγης. Επίσης στην πρόσοψη υπάρχει μία διακριτική υπερίσχυση της κατακορυφότητας, που αμβλύνεται από τις καμπύλες, ενώ στις άλλες πλευρές οι τρεις διαστάσεις του ναού είναι ισορροπημένες. Το μόνο στοιχείο που τονίζει έντονα την κατακορυφότητα είναι ο δυσανάλογος νέος σταυρός στην κορυφή της πρόσοψης, που αντικατέστησε τον παλιότερο - μικροτέρων διαστάσεων- προσαρμοσμένο σταυρό. Δύο ακόμα ανοίγματα των νεωτέρων χρόνων, είναι το τετράγωνο παράθυρο της βόρειας πλευράς και η σχετικά πρόσφατη (μετά το 1970) δεύτερη νότια είσοδος.

Ιδιαιτερότητα του ναού αποτελεί η ελαφρά παραβολοειδής στέγη με την επικάλυψη των σχιστοπλακών. Μαζί με τον επισκευασμένο ναό του Άγιου Νικόλαου Αναβύσσου είναι οι μοναδικοί ναοί που στεγάζονται με σχιστόπλακες στα Μεσόγεια.
__________________

Εσωτερικό του Ναού - Τοιχογραφίες

Στο εσωτερικό ο ναός εμφανίζεται υπερυψωμένος λόγω της ελαφρά παραβολοειδούς καμάρας, με κλειδί (μέγιστο ύψος) στα 4.28 μ. από το δάπεδο. Στους πλάγιους τοίχους υπάρχουν ανά δύο τυφλά αψιδώματα, που είναι ελαφρά οξυκόρυφα. Τα αρχικά φωτιστικά ανοίγματα του ναού ήταν μόνο, τα σε τύπο πολεμίστρας παράθυρα, του νοτίου τοίχου ψηλά ανάμεσα στα αψιδώματα, το δίλοβο της πρόσοψης, το ανατολικό ψηλά στο αέτωμα, όπως και της κόγχης του Ιερού. Σήμερα υπάρχει και το νεώτερο μεγάλο βόρειο παράθυρο, στο δυτικό αψίδωμα.

Το τέμπλο είναι κτιστό με δύο εισόδους, ενώ έχει αφαιρεθεί κάποια αετωματική επίστεψη, που είχε προστεθεί στους νεώτερους χρόνους. Στα άκρα της Ωραίας Πύλης έχουν ενσωματωθεί δύο παραστάδες με ανάγλυφο κόσμημα ελικοειδούς βλαστού, με φύλλα και ανθέμια, πιθανά παλαιοχριστιανικής περιόδου. Η Αγία Τράπεζα είναι κτιστή και καταλαμβάνει ολόκληρη την κόγχη.

Οι τοιχογραφίες είναι του 18ου αιώνα και οι περισσότερες είναι επιζωγραφισμένες. Δύο αγιογραφίες (ο Χριστός και η Παναγία) στο τέμπλο και από πάνω σε μικρότερα εικονίδια οι Απόστολοι. Αγιογραφίες υπάρχουν ακόμα στο πλησίον του τέμπλου αψιδώματα του βορείου και νοτίου τοίχου, στην κόγχη του Ιερού (η Πλατυτέρα είναι έντονα επιζωγραφισμένη) και η Άκρα Ταπείνωση στην κόγχη της Πρόθεσης.

Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονος παρουσιάζει χαρακτηριστικά γνωρίσματα των χρόνων της τουρκοκρατίας, όπως τα ελάχιστα ανοίγματα, σε μορφή πολεμίστρας ενώ τα ελαφρά οξυκόρυφα τόξα, και ο θόλος θυμίζουν μορφές που εφαρμόζονταν σε τζαμιά. Παρόλο που ο τοιχογραφικός διάκοσμος είναι του 18ου αιώνα και δεν υπάρχει γραπτή μαρτυρία για την ίδρυση του, ο ναός από τα στοιχεία της κατασκευής του μπορεί ίσως να χρονολογηθεί το 17ο αιώνα. (1)
__________________
Βιβλιογραφία: 
(1) Μπούρας Χαρ.- Ανδρεάδη Ρ.- Καλογεροπούλου Α., Εκκλησίες της Αττικής, Αθήνα 1969 σ. 92