Το παρεκκλήσι των Ταξιαρχών, βρίσκεται στην ομώνυμη οδό, 1 χλμ. νοτίως του οικισμού, παραπλεύρως της λεωφ. Καλυβίων – Αναβύσσου.

Ο ναός βρίσκεται σε μια όμορφη υπαίθρια περιοχή, μέσα σε ένα ευρύχωρο περίβολο με περιτοίχιση, μαζί με κάποια άλλα βοηθητικά κτίσματα, που παλαιότερα ήταν κελιά μοναχικής διαβίωσης, αφού σε κάποια εποχή λειτούργησε ως Μονή Ταξιαρχών. Σε αυτά τα κελιά έμεινε και ο λόρδος Βύρων το 1820 κατά τη διαδρομή του προς το Σούνιο. Σήμερα στο χώρο αυτό και στα βοηθητικά κτίσματα γίνεται η προετοιμασία του φαγητού για το παραδοσιακό «κορμπάνι», κατά την πανήγυρη του ναού.

Πρόκειται για ένα ιστορικό αξιόλογο μνημείο, που στη σημερινή του μορφή είναι μια μονόχωρη, ξυλόστεγη, μεταβυζαντινή βασιλική, με οικοδομική φάση της βυζαντινής περιόδου, που είναι κτισμένη όμως πάνω στο κεντρικό κλίτος μιας τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, Επίσης ενδιαφέρον έχει το τέμπλο που φέρει παλαιοχριστιανικά και γλυπτά μέλη. Στο εσωτερικό ο ναός κοσμείται με εκτεταμένο ζωγραφικό διάκοσμο με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα, από τη σχολή του Γεωργίου Μάρκου, ενώ ελάχιστες τοιχογραφίες ανάγονται στη βυζαντινή περίοδο.

Το εκκλησάκι βρίσκεται κάτω από την επίβλεψη της 1ης Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και είναι κλειστό στους επισκέπτες. Ανήκει στην ενορία του ναού της Ευαγγελίστριας Καλυβίων. Πανηγυρίζει την 8η Νοεμβρίου κατά την εορτή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία.
_______________
Περιγραφή του Ναού

Ο ναός των Ταξιαρχών είναι σήμερα μια μονόκλιτη βασιλική των μεταβυζαντινών χρόνων, με δικλινή ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη, που καταλήγει σε ευρύχωρη ημιεξαγωνική αψίδα Ιερού επίσης κεραμοσκέπαστη με καμπυλωτό επικλινές σχήμα. Ένα παράθυρο στην κόγχη - ευρύτερο σε προηγούμενη φάση - έχει μετατραπεί σε στενόμακρο τύπου πολεμίστρας. Αυτό είναι και το μοναδικό φωτιστικό άνοιγμα του ναού, αφού οι δύο μικρές πόρτες στο νότιο τοίχο - όπως και η θύρα εισόδου - είναι ξύλινες αδιαφανείς. Οι διαστάσεις του είναι 7.60 x 17.70 μ. περίπου, χωρίς την κόγχη του Ιερού.

Ο ναός, όπως αναφέραμε, είναι κτισμένος πάνω στο κεντρικό κλίτος τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 5ου – 6ου αιώνα, που μάλλον με τη σειρά της είχε κτιστεί πάνω σε αρχαίο ιερό (1). Στις εξωτερικές πλευρές των δύο πλαγίων τοίχων διακρίνονται οι τοξοστοιχίες των πλαγίων κλιτών. Διακρίνεται μάλιστα και ο πρώτος από ανατολικά αρράβδωτος κίονας της νότιας κιονοστοιχίας της παλαιάς βασιλικής, που αποκάλυψε ο καθηγητής Αν. Ορλάνδος, ο οποίος μελέτησε το μνημείο. Επίσης γύρω από τη σημερινή κόγχη υπάρχουν τα λείψανα της μεγάλης ημικυκλικής αψίδας, όπως και υπολείμματα τοιχοποιίας από το βόρειο και νότιο τοίχο της παλιάς τρίκλιτης βασιλικής, ενώ άφθονο παλαιοχριστιανικό υλικό έχει εντοιχισθεί στην τοιχοδομία του ναού. Η βασιλική καταστράφηκε από τις διάφορες επιδρομές και λεηλασίες που σημειώθηκαν τα πρώτα χριστιανικά χρόνια στην περιοχή.

Στη συνέχεια ο ναός στα βυζαντινά χρόνια ανακατασκευάζεται και σε αυτή τη βυζαντινή του φάση, ο ναός περιορίζεται στο μεσαίο κλίτος της αρχικής τρίκλιτης βασιλικής ενώ η αψίδα μικραίνει και τα τόξα των πλαγίων κλιτών εντοιχίζονται και αποτελούν τις πλάγιες πλευρές του ναού.

Αργότερα τα χρόνια της τουρκοκρατίας ο ναός επανακατασκευάζεται στα όρια της βυζαντινής φάσης και παίρνει τη σημερινή του μορφή.

Η πρόσοψη έχει ενδιαφέρουσα διακόσμηση, με δύο οριζόντιες οδοντωτές ταινίες και αρκετά εντοιχισμένα μέλη, όπως π.χ. στις παραστάδες της εισόδου, ο κιονίσκος ψηλά στο άξονα πάνω από την οδοντωτή ταινία, κ.α.
_______________
Εσωτερικό του Ναού

Στο εσωτερικό είναι χαρακτηριστικά τα έξη εγκάρσια οξυκόρυφα τόξα του κυρίως ναού, που φέρουν τη ξύλινη στέγη και στηρίζονται σε ισάριθμες ενισχυτικές αντηρρίδες, που προεξέχουν στους πλάγιους τοίχους.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει το κτιστό τέμπλο, με μία είσοδο την Ωραία Πύλη και αγιογραφημένο επιστύλιο, το οποίο έχει χρονολογηθεί από τον Αν. Ορλάνδο στη βυζαντινή φάση. Έχει εντοιχισμένα παλαιοχριστιανικά γλυπτά, όπως και ένα δίδυμο προσκυνητάρι μπροστά στο βόρειο τμήμα του τέμπλου, που αποτελείται από δύο μονόλιθους, ραβδωτούς κίονες με διακοσμημένα κιονόκρανα με φύλλα καλάμου και άκανθας, καθώς και επιστήλιο με παραστάσεις πουλιών, ζώων, ροδάκων, κ.α.
_______________
Τοιχογραφικός διάκοσμος

Ο ναός ήταν άλλοτε πλήρης αγιογραφιών και σε ορισμένα σημεία του διασώζει τρία στρώματα τοιχογραφιών. Τα δύο στρώματα προέρχονται από δύο διαφορετικές χρονικά βυζαντινές φάσεις ενώ το τελευταίο στρώμα που είναι σήμερα ορατό, ανήκει στο 18ο αιώνα και αφορά τοιχογραφίες της σχολής του Αργείου αγιογράφου Γ. Μάρκου. Περιλαμβάνει αξιόλογες παραστάσεις ολόσωμων μορφών, Αγίων, Αποστόλων, Ιεραρχών, Διακόνων, Αγγέλων - όπως η απεικόνιση σε υπερφυσικό μέγεθος του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο νότιο τοίχο πλάι στο τέμπλο - κλπ. Επίσης περιλαμβάνει κάποιες σκηνές, όπως ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στην αψίδα, η Άκρα Ταπείνωση, στο δυτικό τοίχο η Δευτέρα Παρουσία, κ.α.

Στο βυζαντινό τέμπλο, υπάρχουν η Παναγία, η Αγία Παρασκευή, ο Παντοκράτωρ, ο Άγιος Ιωάννης, ο Άγιος Νικόλαος και στο επιστήλιο η Μεγάλη Δέηση.
_______________
Λαογραφικά

Το πανηγύρι των Ταξιαρχών είναι ιδιαίτερα δημοφιλές για τους κατοίκους των Καλυβίων και παρατηρείται μεγάλη προσέλευση. Οι Ταξιάρχες είναι ο σημαντικότερος χώρος που πραγματοποιείται το έθιμο του «κορμπανιού», που το συναντάμε και στη Ζωοδόχο Πηγή του Πανείου Όρους, όπως και σε άλλες περιοχές της ΝΑ Αττικής αλλά και όλης της Ελλάδας. Πρόκειται για αναβίωση ενός αρχαίου εθίμου, που επιβίωσε κατά τόπους μέσα στην Χριστιανική λατρεία, αλλάζοντας συχνά μορφή, αφού συναντάμε το έθιμο σε ακραίες μορφές, π.χ. από το τελείως παραδοσιακό πλαίσιο στα Σπάτα και το Μανταμάδο Λέσβου - με την τελετουργική θυσία του ταύρου ή των ταύρων - έως τη διοργάνωση του κοινού συμποσίου στη γιορτή της Υπαπαντής του Κουβαρά από εταιρεία οργάνωσης δεξιώσεων (4).

Σε πρώτο στάδιο το έθιμο ήταν μια θυσία, μια προσφορά σε κάποιο Άγιο ή άλλο ιερό πρόσωπο, κάτι που διατηρείται σήμερα στα Σπάτα, όπως και στο Μανταμάδο. Επίσης η θυσία αυτή γινόταν αρχικά στη μνήμη Αγίων ή ιερών προσώπων και μορφών, που συνδέονταν με κάποιο τρόπο με τις ψυχές και τους νεκρούς ή νεκροταφειακούς ναούς, π.χ. Αρχάγγελου Μιχαήλ (Ταξιάρχη), Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου), Αγίου Γεωργίου, Αγίου Θεοδώρου, κλπ. Ήταν δηλαδή η θυσία ταυτόχρονα και μια προσφορά προς τους νεκρούς. Περισσότερο του αίματος στους νεκρούς και του κρέατος στους ζωντανούς (4).

Σε επόμενο στάδιο η θυσία αποσυνδέεται από την προσφορά προς τους ψυχοπομπούς αγίους ή τους νεκρούς και παρουσιάζεται μόνο ως ένα έθιμο, το οποίο απλώς προϋποθέτει το σφάξιμο ζώων. Περαιτέρω εγκατάλειψη πλέον και του σφαξίματος, όπως συμβαίνει πλέον στις περισσότερες περιοχές, και προσφορά μόνο του φαγητού, αποσυνδέει οριστικά τη γιορτή από οποιαδήποτε μορφή θυσίας ή απλής σφαγής ζώου. Άλλωστε η ουσιαστική αλλοίωση του εθίμου, καταγράφεται σε κάποιες περιοχές και σε αλλαγή της λέξης, π.χ. στην περιοχή του τέως Δήμου Λαυρίου, χρησιμοποιείται η παραπλήσια λέξη «κορμπάς» που σημαίνει «ιερό φαγητό».

Στα πλαίσια του εθίμου, υπάρχουν και διαφοροποιήσεις σε κάθε περιοχή και στον τρόπο συμμετοχής στα έξοδα. Στα Σπάτα και τα Καλύβια, επί παραδείγματι, οι προσφορές σε ζώα ή χρήματα γίνονται από τον κόσμο ενώ στην περιοχή της Κερατέας από τη Δημοτική αρχή. Ειδικά στο ναό των Ταξιαρχών τα έξοδα για το κορμπάνι (αγορά κρέατος και άλλα απαραίτητα) επωμίζεται αποκλειστικά η εκκλησία. Οι πιστοί πληρώνουν κάποια κουπόνια, η προσφορά όμως των χρημάτων είναι προαιρετική και γίνεται απλώς για ενίσχυση της εκκλησίας. Ο μάγειρος με εντολή της επιτροπής επιλέγει δύο-τρεις βοηθούς, τους οποίους πληρώνει η εκκλησία. Ως προς αυτό είναι σαφές ότι το έθιμο σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά και στα Σπάτα παρά την τεράστια ποσότητα φαγητού που ετοιμάζεται, κρατάει ακόμα τον κοινοτικό του χαρακτήρα.

Όλες οι δραστηριότητες που αφορούν στην παρασκευή του φαγητού, στο κόψιμο του κρέατος και των κρεμμυδιών, στο προσάναμμα της φωτιάς κλπ., αναλαμβάνουν εθελοντές υπό την επίβλεψη ενός μεγαλυτέρου, ο οποίος έχει πείρα και αναλαμβάνει όλο το οργανωτικό μέρος. Συνήθως πρόκειται για τον πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής. Συμμετέχουν κυρίως άνδρες, γύρω στους διακόσιους, για την ετοιμασία (σφάξιμο, τεμάχισμα, τακτοποίηση καζανιών, καυσόξυλων κλπ.), εκτός από το καθάρισμα των κρεμμυδιών που γίνεται κυρίως από γυναίκες. Μάλιστα θεωρούν θαύμα ότι δεν δακρύζουν τα μάτια τους από τα κρεμμύδια. Η πληρωμή συνήθως είναι συμβολική, δηλ. μια μερίδα φαγητού ή μια αρμαθιά σκόρδα.

Οι ποσότητες του φαγητού που ετοιμάζεται είναι ανάλογη με τη σημασία του πανηγυριού, ως προς την προσέλευση του κόσμου. Π.χ. στο πανηγύρι τον Ταξιάρχη ετοιμάζονται δέκα καζάνια ή επτακόσια κιλά κρέας μοσχάρι. Το φαγητό (στιφάδο) μαγειρεύεται από τα ξημερώματα, ώστε να είναι έτοιμο μέχρι το τέλος της λειτουργίας της επόμενης ημέρας, οπότε και διανέμεται κανονικά στους πιστούς, οι οποίοι έρχονται με τα πλαστικά ή άλλα δοχεία τους (μπωλ κλπ.) Παλιότερα υπήρχαν μεγάλα τραπέζια και κάθονταν όλοι έτρωγαν, έπιναν και χόρευαν μαζί. Αυτό όμως πλέον ελάχιστα συμβαίνει, λόγω του ατομισμού που έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια, όπου οι πιστοί όλοι παίρνουν το φαγητό, που διανέμεται με απόλυτη τάξη, και πηγαίνουν στα σπίτια τους.
_______________
Βιβλιογραφία:

1) Καλύβια Θορικού Αττικής, Ιστορική – Αρχαιολογική Περιήγηση, Πέτρος Ι. Φιλίππου, 2000, σ. 70 2) Κατάλογος χριστιανικών μνημείων Μεσογείων και Λαυρεωτικής – 1ης εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 3) Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Βυζαντινά μνημεία. 4) Ταυτότητες και Ετερότητες, Ελευθ. Αλεξάκης, εκδ. Δωδώνη, σ. 465